AVM ve Risk Yönetimi
YENİ KENT SİLÜETİNİ OLUŞTURAN YÜKSEK BİNALAR, ÇOK KATLI ALIŞVERİŞ MERKEZLERİ VE RİSK YÖNETİMİ
Gelişen teknoloji ve şehirleşmeye paralel olarak özellikle büyük kentlerimizde yeni yapı silüetleri oluşurken, yüksek binalar ( High Rise Buildings ) ve çok katlı alışveriş merkezleri ( Shopping Mall ) günlük yaşamda yerlerini almaya başlamışlardır.
ABD’de 20 yüzyılın sonlarında ortaya çıkan ve gökdelen olarak adlandırılan yüksek yapılar ülkemizde de başta İstanbul, Ankara, İzmir olmak üzere diğer büyük şehirlerimizde de özellikle iş merkezlerinin bulunduğu bölgelerin belirleyici unsurları olarak ortya çıkmaktadır.
Türkiye’de yapımına 1970 yılında mesken olarak başlanan yüksek binalar, günümüzde içine çok katlı alışveriş merkezleri, oteller, iş ve eğlence merkezlerini de alarak sayılarını arttırmaktadır.
Kent merkezlerinde sürekli artan nüfus ve iş kapasitesine bağlı olarak ofis amaçlı bürolara duyulan yoğun talep sonucu şehir merkezlerindeki arsa değerlerinin yükselmesi, bu büroların yüksek yapılarda toplanmasını sağlayacak yeni tekniklere başvurmayı gerektirmiştir. Yüksekliği 10 katı veya 30 m’yi geçen bu yüksek binalar; iş merkezi, otel, hastahane v.b. amaçla kullanılabilmektedir.
Aynı şekilde, çağımız insanının zamanla yarışır hale gelmesi, diğer sektörlerde olduğu gibi hizmet sektöründe de pek çok yeniliğin önünü açmıştır. Bu yeniliklerden bir tanesi de insanların zamanlarını en ideal biçimde değerlendirerek alışverişte aradığı herşeyi topluca karşılayabilmelerine olanak sağlayan alışveriş merkezlerinin kurulması olmuştur.
Yazımızda ofis amaçlı olarak kullanılan yüksek binalar ile alışveriş merkezlerindeki muhtemel yangın riskleri ile bu risklerin önlenmesine yönelik koruma tedbirleri konularında öneriler getirilmesi hedeflenirken, bu önerilerin oluşturulması çerçevesinde ortaya çıkacak “ Risk Yönetimi “ kavramının önemi vurgulanmak istenmiştir.
YÜKSEK BİNALAR VE ÇOK KATLI ALIŞVERİŞ MERKEZLERİNDEKİ YANGIN RİSKİ NEDİR?
İstatiksel veriler, endüstriyel amaçlı olmayıp, ofis olarak kullanılan yüksek binalar ve alışveriş merkezlerinde gerçekleşen riskler içinde yangının % 17’lik bir oran ile oldukça önemli bir yer tuttuğunu göstermektedir.
Göreceli olarak, yüksek binalarda ve çok katlı alışveriş merkezlerinde meydana gelen yangın sayısının toplam yangın sayısına göre düşük görünmesine rağmen, insan ve maddi kayıplar yönünden tek bir riske düşen kümül zararın oldukça yüksek olduğu ortaya çıkmaktadır.
Bu tür yapılarda yangın sebepleri olarak ilk göze çarpanlar elektrik tesisatında meydana gelen yangınlar ile kundaklama sonucu çıkan yangınlardır. Yüksek binalar ve çok katlı alışveriş merkezlerinde çok sayıda büro ve mağazada kullanılan cihaz ve makinaların çektiği elektrik akımı oldukça fazla olduğundan mevcut elektrik tesisatındaki yanlış bir uygulama yangına neden olabilecektir.
Ayrıca kamuoyunun ilgi odağı olan bu merkezleri hedefleyen sabotaj ve kötü niyetli hareketlerde yangın başlangıcı olabilir.
Hangi sebeple meydana gelirse gelsin bu binalarda herhangi bir yangın anındaki en ciddi risk, yangının farklı bölümlere hatta tüm binaya yayılmasıdır.
Yüksek binalardaki yangının gelişmesi, içindeki faaliyet konusuna bağlı olarak değiştiği için yangın emniyeti açısından yüksek binalar ve alışveriş merkezlerinde, faaliyet konusuna uygun yangın önleme sistemlerinin tesis edilmesi kadar binaların daha proje aşamasında amaca uygun şekilde dizayn edilmesi de önem kazanmaktadır.
Yangın binanın içinde mediven, asansör, şaft boşlukları sayesinde yayılarak çok kısa bir süre içinde tüm binayı kaplayabilir.
Yangın sonucunda, sıcaklık çok yüksek derecelere ulaşır ki bu dış cephedeki camların kırılmasına yol açabilir. Bunun sonucunda yangın binanın dış cepheleri boyunca kolayca yayılır. Bu nedenle yüksek binalarda yangının etkisini azaltmak için uygulanması gerekli en önemli nokta daha proje aşamasında binanın yapı tarzı ve konstrüksiyon malzemelerinin yangına dayanıklı olarak seçilmesine dikkat edilmesisidir.
Belirli bölgeler içinde yangının yayılmasının bir diğer nedeni de yanıcı dekorasyon ve kaplama malzemesinin kullanılmasıdır. Bunun için binanın bitirilmesini takiben dekorasyon ve mefruşat malzemelerine de özel bir dikkat gösterilmesi gerekmektedir.
YÜKSEK BİNALAR VE ALIŞVERİŞ MERKEZLERİNDEKİ RİSK YÖNETİM ÇALIŞMALARIRisk Yönetim Birimleri aracılığıyla değerlendirilen yüksek binalarda ve çok katlı alışveriş merkezlerindeki mevcut yangın güvenlik önlemlerinin çeşidi, durumu ve işlerliği sigorta fiyatını büyük ölçüde – olumlu yönde – etkilemektedir.
Henüz inşaat aşamasında sigortalanması gündeme gelen yüksek yapılarla çok katlı alışveriş merkezlerinde sigorta şirketlerinin vermiş olduğu sigorta danışmanlığı çerçevesinde, proje aşamasında ve sonrasında tavsiye edilmesinde yarar görülen önlemler özellikle yangın riskinin minimize edilmesini sağlarken, doğal olarak buna paralel en optimal sigorta fiyatının oluşmasını sağlar. Böylece sigorta şirketleri Risk Yönetim çalışması sayesinde sigortalılarına en gerçek ve en uygun fiyatı vererek rekabet ortamında kendilerine bir ayrıcalık kazandırmaktadırlar.
Bu konuda yürütülecek risk yönetim çalışmalarını ;
A.Tesisin proje ve inşaat aşamasında,
B.Tesis faaliyete geçtikten sonra,
C.Yangın riskinin gerçekleşmesi halinde yayılmasının önlenmesi ve etkilerinin minimize edilmesi,
olmak üzere başlıca 3 başlık altında toplamak mümkündür.
Her bir başlık altında önerilen önlemler demetinin, olası yangın riskinin en aza indirilmesinde katkısı büyük olacaktır.
A- TESİSİN PROJE VE İNŞAAT AŞAMASINDA ;
Proje aşamasında alınacak önlemlerin bir kısmı aşağıda kısaca belirtilmiştir.
1- Binanın Yerleşim Şekli ve Ulaşım Yolları :
Yüksek binalar ayrık nizamda yapılmalı, yoldan binaya ulaşım genişliği en az 10 m, alt geçitlerde serbest yükseklik en az 4,5 m olacak şekilde seçilmelidir,
2- Yangın Hızının Yavaşlatılması ve Durdurulması :
Yüksek binalardaki koridor, dinlenme yerleri, geniş alanlar ile merdivenler, yangını diğer bölümlere taşıyacak şekilde tamamen halı kaplanmamalı, gerekirse şerit yolluk kullanılmalıdır.
3- Acil Çıkış Kapılarının Düzenlenmesi :
Yüksek binalardaki konferans salonu gibi bölümlerde insan kapasitesiyle orantılı sayıda kaçış yönüne açılan çıkış kapısı olmalıdır. Kapıların genişliği 120 cm’den az olmamalı ve yangına en az 120 dakika dayanacak özellikte olmalıdır.
4- Yangın Merdivenlerinin Özellikleri :
Yangın merdivenlerinin içinde, duvarında, tavanında ve tabanında kesinlikle yanıcı madde kullanılmamalı, yangın merdivenlerinin kapıları, duman sızdırmaz ve yanmaz olmalıdır. Yüksek yapılarda bütün kaçış yolları mutlaka işaretlenmeli ve ‘’Emergency Exit ‘’ sistemiyle donatılmalıdır.
5 – Yüksek Bina ve Alışveriş Merkezlerindeki Asansörler :
Kat sayısı 20’ den fazla olan binalarda özel olarak dizayn edilerek korunmuş olan ve sadece acil durumlarda itfaiyenin yararlanacağı asansörler yapılmalıdır.
6- Yüksek Binalardaki Elektrik Tesisatı :
Yüksek binaların elektrik sistemleri, en az 120 dakika yangına dayanıklı olmalı, binalarda yangın anında kesilen elektrik yerine anında devreye girecek jeneratör bulundurulmalıdır.
7- Yangın Algılama ve Söndürme Sistemleri :
Yüksek bina ve çok katlı alışveriş merkezlerinde mahallerin kullanım amacına uygun yangın algılama dedektörleri seçilmelidir.
Yüksek binalarda ve çok katlı alışveriş merkezlerinde en az 200 m3 lük güvenilir su hacmi bulundurulacak şekilde proje hazırlanmalıdır.
Her katta en az iki adet olmak üzere her 250 m2 için kuru sabit boru sistemine bağlantılı yangın musluğu tesis edilmelidir.
Çok yüksek binaların kapalı ve sık sık girilmeyen, dışarıya penceresi bulunmayan bölümleri ile bodrum katları ve yangına duyarlı bölümleri kullanım amacına uygun otomatik yangın söndürme sistemi ile donatılmalıdır.
Yağmurlama (sprinkler) sistemi ile yangın musluklarının devreye girip çalışmaları, otomatik yangın paneline bağlantılı ve panele sinyal verecek şekilde olmalıdır.
B- TESİS FAALİYETE GEÇTİKTEN SONRA ;
1- Yangından Korunmaya Yönelik Organizasyonun Gerçekleştirilmesi
Yüksek maliyetlerle inşa edilmekte olan yüksek binalarda olası acil durumlara karşı önlem almak ve alınan bu önlemlerin organizasyonunu sağlayacak çalışmaların daha inşaat aşamasında planlanması büyük önem taşımaktadır.
Alınacak koruma önlemleri ve sağlanacak organizasyon sayesinde hem insanın hem de malzemenin yangına karşı korunması düşünülerek bedeni ve maddi zararlar minimize edilebilir.
Yangından korunmaya yönelik organizasyonla ;
a- Yangının önlenmesi,
b- Yangınla mücadele,
c- Yangından etkilenecek bölgelerin en kısa sürede boşaltılması,
amaçlanmaktadır.
Ofis olarak kullanılan yüksek katlı binalarda korunmaya yönelik organizasyonun en önemli parçası, olası yangın anında mevcut itfaiye teşkilatı gelene kadar gerekli girişimi kendi başına yapabilecek eğitimli elemanların bulunmasıdır.
Acil durumlarda ; binada bulunan insan sayısının fazlalığı, yangının hızla yayılması, yanıcı maddelerin neden olduğu duman ve gazlardan dolayı kurtarma çalışmaları için ihtiyaç duyulan zaman fazla değildir.
Bu nedenle acil durumlarda sorumluluk alacak insanların ve eylem planının bulunması gereklidir ki ; risk, olaya müdahale zamanı ve yangının yayılması en aza indirgenebilsin .
Yüksek binalar için özel yangın güvenlik birimlerinin oluşturulması ve tesisin özellikleri gözönüne alınarak Fire Emergency Plan, ‘’ Yangın Koruma Kitapçığı ‘’ hazırlanmasında fayda vardır. Yangın güvenlik birimlerine yol gösterici bilgi ve sistemlerin bulunduğu Yangın Koruma Kitapçığına uygun olarak hazırlanması gereken acil durumda olabildiğince çabuk müdahale ve kurtarma çalışmalarına yardımcı olunması amaçlanmaktadır.
Yangın Koruma Kitapçığı tesisteki tüm olası tehlikelere dikkat çekmelidir ki herhangi bir yangın anında ona uygun adım atılabilsin.
Yangın Koruma Kitapçığında özellikle bulunması gereken hususlardan bazıları aşağıda belirtilmiştir;
•Binanın ( içerisindekiler ve yerleşimi ) tam anlamıyla bilinerek farklı bölümlerdeki tehlike kaynaklarının tanınarak gerekli koruma önlemlerinin alınması,
•Tüm koruma önlemleri ve ekipmanlarının kullanılabilir durumda olduğunun kontrol edilmesi ,
•Olası tehlikelerin tesbit edilerek, nedenlerinin ortadan kaldırılması veya minimize edilmesi,
•Eğitimli ve organize olmuş ekipler teşkil edilerek, bunların en hızlı şekilde olaya müdahale etmesinin sağlanması,
Yüksek binalarda kurulacak eğitimli yangın söndürme ekibi belli başlı şu gruplardan oluşmalıdır ;
• Alarm ve Kurtarma grubu
• İlk Yardım grubu
• Acil Kontrol grubu
• Kontrol Merkezi
• Destek grubu
• Kontrol Şefi
• Acil Yardım Şefi
Bu grupların oluşturduğu yangın söndürme ekibinin ve ekipmanlarının göreve devamlı hazır olmalarını sağlayabilmek için aşağıdaki konulara özellikle önem verilmesi gerekir;
• Periyodik eğitim ve talim çalışmalarının yaptırılması,
• Yangın söndürme sistemlerinin bakımı,
• Yangın alarm sistemlerinin bakımı,
• Güvenlik önlemlerinin kontrolü,
• Acil yardım talimi,
2- Yangından Korunmaya Yönelik Olarak Tesislerde Alınması Gereken Önlemler
a) Her 100 m2 de veya her bağımsız bölümde en az 1 adet uygun ve yeterli yangın söndürücüsü bulundurulmalı,
b) Yangın söndürücüleri kolay erişilebilir, gözle görülen yerlerde bulundurularak bu tür cihazların kullanılmasına engel olacak malzemeler tüplerin etrafından uzaklaştırılmalı,
c) Bina içinde gerekli noktalara acil ve tehlikeli durumlarda yangın çıkışlarını gösterir levhalar konulmalı,
d) Yangına müdahale konusunda personel arasındaki iş bölümü gerçekleştirilerek, personel her yıl en az bir defa yangın, iş kazaları, iş güvenliği gibi konularda teorik ve pratik eğitime tabi tutulmalı ve böylelikle iş kazalarına ve tehlikelere karşı eğitilerek bilinçlendirilmeli,
e) Tesisteki genel emniyet araçlarının kontrolü periyodik olarak yapılmalı,
f) Tesis güvenliğinden sorumlu personel geceleri tesis içinde kısa sürelerle devriye gezerek genel kontrolleri gerçeklettirmeli,
g) Herhangi bir yangın anında ilk müdahaleyi yapacak personel önceden belirlenerek sürekli olarak eğitimden geçirilmeli,
h) Herhangi bir arıza anında bakım ve onarım bölümünün emniyet teşkilatı ile koordineli bir çalışma içine girmesi sağlanmalı,
i) Özellikle yanıcı maddelerin bulunduğu depolama mahallerinde uygun yangın söndürücüleri bulundurulmalı,
j) Tesislere ihtiyacı olan suyu sağlayan pompalar ve diğer ekipmanlar periyodik olarak kontrol edilmeli,
k) İtfaiyenin acil durumlarda yapacağı müdahalenin zorlaştırılmaması için, araçların binaların yol cephesine gelişigüzel değil kontrol altında park etmeleri sağlanmalı,
l) Tesisin çevre aydınlatma tesisatı geliştirilerek sık sık denetlenmeli, yanmayan lambalar derhal dehiştirilmeli
m) Paratoner tesisatı kurularak periyodik bakımı gerçekleştirilmeli,
MİNİMİZE EDİLMESİ
1- Bina Sakinlerine Yönelik Talimatlar ;
a- Eğer bir yangın başlangıcını görürseniz,
• Soğukkanlı ol panik yapma,
• Kontrol merkezini uyar ( en yakın yangın alarm düğmesine basarak veya acil telefonu kullanarak ),
• Kattaki acil kontrol grubunu uyar,
• Eğer acil kontrol grubu senden olayı kontrol merkezine haber vermeni ister ise ; özellikle aşağıdaki konularda bilgi ver :
Yangının tam yeri
Olaya karışan malzeme ve yangının büyüklüğü
Alınmış önlemler
Otomatik söndürme sistemleri
b- Eğer genel alarm sesini duyarsanız,
• Binayı boşaltmak için hazırlan,
• Kurtarma ve alarm grubunun talimatlarını dikkatlice takip et,
• Binayı hemen terket fakat koşma. Büyük eşyaları kurtarmaya çalışma,
• Boşaltma esnasında; kişisel eşyalarını almak ve diğer insanlara bakmak için sakın geriye dönme,
• Asansörü kullanma,
• Binayı terkettikten sonra toplanma noktasına git,
2- Ziyaretçilere Yönelik Talimatlar ;
Eğer yangını farkederseniz ;
• Soğukkanlı ol ve bağırma,
• Yangını haber ver ( alarm düğmesine basarak veya herhangi bir çalışana haber vererek ) ,
• Binayı boşaltma anında; asansörü kullanma ve iºaretli yolları takip et,
Sonuç olarak ;
Bu tarz yapılar, mutlaka korunması ve kollanması gereken ulusal değerlerdir. Yüksek binalar ve toplu alışveriş merkezlerinin artması, buralarda iş yapacak iş yerlerinin artması demektir. Bu artış zincirleme olarak yatırım, üretim, istihdam, sosyal barış, görsel kültür, turizm, gelirleri, kamu gelirlerinin artması, işsizliğin azalması sonucunu getirdiği için bu konuya büyük önem ve özen gösterilmesi gerekir.
Ekonomik açıdan herbiri stratejik öneme sahip bu ulusal değerlerin teminat altına alınması sigorta sektöründe kendini ispatlamış her şirket için önemli bir referans olacaktır. Artık sayıları on binlerle ifade edilen çalışanı ve yüzbinlerle ifade edilen ziyaretçileriyle bu merkezler küçük birer kent görünümünde olup, ekonomik olarak büyük şehirlerimizin kalbi durumuna gelmişlerdir. Sahip oldukları ekonomik ve sosyal niteliklerden dolayı bu merkezlerin mutlaka sigorta teminatı altına alınması gereklidir.
Gelişen sigortacılığımızın sonucu olarak, riskin gerçek anlamda değerlendirilerek sağlıklı bir fiyatlandırma yapılabilmesi için sigorta şirketleri bünyesinde kurulan “ Risk Yönetim Birimleri “ gelişen kadroları ve bilgi birikimiyle sigortalılara en iyi hizmeti vermeyi amaçlamaktadır “ Risk Yönetimi “ kavramının sektörde daha belirgin duruma getirilerek etkisinin arttırılması; sigorta şirketleri açısından teminat verdikleri risklerin her bakımdan tanımlanması ile daha sağlıklı bir portföy oluşturulmasını mümkün kılarken, sigortalı açısından olası yangın riskinin etkilerinin minimize edilmesi olanağını da sağlamaktadır.
KAYNAKLAR :
1.İSTANBUL BELEDİYESİ YANGINDAN KORUNMA YÖNETMELİĞİ
2.FIRE SAFETY IN HIGH RISE OFFICE BUILDINGS – CORPORACION MAPFRE